“This is where civilisation began”, zegt Jacob Bronowski in deel twee van The Ascent of Man. En omgekeerd heeft Kenneth Clark het in deel twee van Civilisation over “the ascent of western man”.
Zoals vorige week beloofd, onder de kop Twee prachtige historische documentaires: Civilisation en The Ascent of Man, staan hier vandaag opnieuw twee afleveringen uit die historische documentaireseries. De kruisverwijzing is misschien onbedoeld, maar zeker niet toevallig. Clark vertelt in Civilisation hoe de westerse beschaving zich sinds de Middeleeuwen vormde. En hij laat zien dat veranderingen in de maatschappij stuk voor stuk zijn terug te lezen in de kunst. De serie van Bronowski is daar een aanvulling op van een paar jaar later, en gaat over de duizenden jaren daarvoor.
The Ascent of Man is veruit de interessantere aflevering deze week. Zoals ik vorige week schreef merkt Clark in zijn serie op dat de Vikingen nog geen beschaving vormden. De reden die hij geeft is dat de Vikingen bij de dag leefden, en niet voor het nageslacht. Hij gaf als voorbeeld dat Vikingen alleen houten huizen bouwden, wat mij triviaal aandeed. Na het zien van het tweede deel van de serie van Bronowski snap ik dat precies, ook al gaat die over een periode grofweg achtduizend jaar eerder. Bronowski laat precies zien wat Clark bedoelde door uitgebreid te vertellen over een nomadische samenleving waarin geen ruimte is voor geschiedenis of innovatie. Een samenleving die ik me tot deze aflevering maar moeilijk kon voorstellen.
Daarna volgt het fantastisch verhaal over hoe het einde van de ijstijd het ontstaan van brood heeft mogelijk gemaakt. Waarom sikkels voor het snijden van graan noodzakelijkerwijs gekarteld zijn. En hoe de landbouw niet alleen een beter leven bracht, maar ook oorlog mogelijk maakte. Alleen al vanwege de even barbaarse als fascinerende voorganger van de polo-sport is deze film zijn uur waard. Dat barbaarse zit hem in de voorganger van de bal, maar laat ik niet teveel verklappen.
Ondertussen toont Kenneth Clark in zijn tweede deel dat de opkomst van onze moderne beschaving hand in hand ging met de opkomst van de kerk. Hij stelt zelfs dat de kerk en de beschaving misschien wel hetzelfde zijn. Daarbij zien we deze keer wel erg veel trage scènes van camera’s die langzaam langs muren van kathedralen trekken, of die inzoomen op een gebeeldhouwd detail. Op de achtergrond zingen monniken.
Het risico is dat je daardoor denkt dat ook het verhaal niet interessant is. Dat is het zeker. Het is alleen subtieler dan dat van Bronowski. Zo merkt Clark op dat in Engeland in de vijftiende eeuw twee achtereenvolgende aartsbisschoppen van Italiaanse komaf zijn. Dat zou nu niet meer geaccepteerd worden, zegt Clark in 1969, dat een hoge geestelijke, of een hoge politicus uit een ander land komt. De wereld was internationaler in de Middeleeuwen. Sindsdien zijn we nog weer wat verder van de Middeleeuwen af komen te staan, voeg ik daaraan toe.
De twee series staan op Youtube, maar kunnen helaas niet worden ge-embed. Bekijk ze daarom via deze links:
Civilisation: A Personal View by Kenneth Clark, aflevering 2: The Great Thaw
The Ascent of Man, aflevering 2: Harvest of the Season
